Erraketistak, txirrindulariak, mendizaleak… kirolari trebeak izan ziren Eibarko emakumeak

Jakin badakigu Eibarko emakumeak ezinbestekoak izan direla herriko bilakaerarako. Lan asko egin zuten etxean, enpresetan edota landa-eremuan, eta kirolean ere, noski, trebeak izan ziren. Hori da, hain zuzen ere, gaurkoan aipatuko duguna.

Asko izan dira kirolean esanguratsuak izan diren emakume eibartarrak; oraingoan horietako hiru aipatuko ditugu:

MARIA MAGUNAZELAIA (txirrindularia)

Maria Magunazelaia Loroño 1904. urtean jaio zen, Ermuan; Juan Domingo Magunazelaia eta Josefa Loroñoren alaba zaharrena zen. Aita 1914an hil ondoren, ama hiru seme-alabekin Eibarrera etorri behar izan zen.

Gaztea zela, Matxariako Thieme-Edeler lantegi alemanean hasi zen lanean Maria, eskopeten kartutxoak egiten. Garai horretan hasi zen kirolean ere, eta bere bi zaletasunak hauek ziren: mendia eta txirrindularitza. Dirudienez, 1925 eta 1930 urte artean bere anaiaren GAC markako bizikleta erabiltzen zuen. Kontuan izan behar dugu garai horretan txirrindularitzan emakume oso gutxi aritzen zela, eta Maria askoren aitzindaria izan zen; Gipuzkoako eta Bizkaiko hainbat txirrindularitza-lasterketatan hartu zuen parte, horietako batzuk irabazita.

Angel Markano korrikalari eibartarrarekin ezkondu zen, eta seme bakarra izan zuten: Roberto Markano Magunazelaia. 1929an, ama zela, Elorrion lehiatu zen eta, gizonezko guztien aurretik helmugaratuta, Bizkaiko txapela eskuratu zuen. Saritzat garaikurra eman zioten, baita betiko gordeko zuen urrezko eraztun bat ere. Urte berean atera zion hain ezaguna den erretratua Indalezio Ojangurenek. Luciana Larreategi mendizalearekin batera, Eibarko Klub Deportiboko zuzendaritzako bokal gisa ageri da 1934ko akta-liburuetan.

Bere semea, Roberto, 36ko Gerra Zibilean Errusiara erbesteratu behar izan zuen gerrako umeetako bat izan zen. Mariaren senarra Santanderren fusilatu zuten Santoñako presondegian egon ostean, eta denborarekin, alargun geratu zen Miguel Fernandez ezagutu zuen. Roberto, Mariaren semea, 20 urte Errusian egon ostean, Eibarrera itzuli, eta handik Madrilera joan zen. Geroago, Maria bera, Madrilera lekualdatu zen bere semearekin eta haren familiarekin bizitzera. 2000. urtean hil zen, 96 urte zituela.

LUCIANA LARREATEGI (mendizalea):

Luciana Larreategi 1912. urtean jaio zen, Ardantza kalean. Udaletxeko eskolan ikasi ondoren, Jacinto Olaberekin grabatzen ikasi zuen, eta grabadore-lanetan aritu zen, ezkondu eta Alfan lanean hasi zen arte. 36ko Gerra Zibila eta II. Errepublika bete-betean bizi izan zituen; Luciana izan zen Niceto Alcala Zamorari oparitutako pistola famatua damaskinatu zuena.

Aitarengandik jaso zuen mendirako zaletasuna. Umetan harekin joaten zen igandero inguruko mendietara: Anboto, Galdaramiño, Arrate, Akondia, Urko… Urte batzuk geroago, gaztetan, lagunartean joaten zen, Teresa Etxeberria, Luisa Ugalde edota Felisa Eizekin, besteak beste.

Lucianak berak, Eibartarren Ahotan ataleko elkarrizketa batean, Anboto mendira joaten zirenekoak gogoratzen ditu. Goizeko 06:00tan abiatzen ziren Zaldibarrerantz, eta handik Anboto puntara joaten ziren. Anbototik Urkiolamendira eta Urkiolara abiatzen ziren, eta, azkenik, Durangora iristen ziren. Kontatzen duenez, bi abesti dantzatu, eta 19:30ean bueltako trena hartzen zuten.

Era berean, pasarte horietan gogora ekartzen du Karmen Iza “Txitxia”, emakume mendizaleen aitzindaria izan zena, eta dirudienez, Eibarko Klub Deportiboko parte izan zen lehen emakumea. Lucianak Karmen Izaren bidea jarraitu zuen, eta, Maria Magunazelaiarekin batera, Klub Deportiboko zuzendaritzaren parte izatera iritsi zen, elkartearen 1934ko akta-liburuetan agertzen denaren arabera.

2003an hil zen, Eibarren, 91 urte zituela.

EUGENIA IRIONDO ASTARLOA “EIBARRESA” (erraketista):

Denen erreferente izan zen Eugenia Iriondo Astarloa erraketista. “Eibarresa” ezizenez ezaguna, 1901. urtean jaio zen, Partxua baserrian. Fernando Iriondo Zumaran eta Maria Astarloa Guisasolaren seigarren alaba izan zen. Pilotarako zaletasuna Arrateko pilotalekuan sortu zitzaion, han hasi baitzen pilota-jokoan.

Nerabea zela, neskame izan zen Madrilen, eta Madrid pilotalekuko erraketista eskolara joaten hasi zen. Hasieran atzelari jardun bazuen ere, gerora, aurrelari ezin hobea bilakatu zen. Garai hartako kirol-berriemaileek ziotenez, “jokoan gogo handia jartzen zuen, eta trebea zen markagailuari buelta ematen” Eugenia. Dirudienez, partida batean pilotakada gogor bat jaso zuen aurpegian, baina jokatzen jarraitu, eta irabazi egin zuen; horregatik, partida amaitu zenean, ikusleek luzaroan txalotu omen zuten. 18 urte zituela profesional hasi zen Madrilen, eta, handik hiru urtera, Kubara joan zen Habana- Madrid pilotaleku ezaguna inauguratzera. 1928an itzuli, eta, Bartzelona eta Sevillako pilotalekuetan jokatu zuen.

1930ean, Roberto Cruz Elorza pilotariarekin ezkondu zen, eta seme-alabak izan ondoren jokatzeari utzi zion. Gerra Zibila hasi zenean, Eibarrera itzuli zen, baina erbesteratze zaila izan ondoren, Donostian bizi izan zen bi urtez. Azkenean, bere sorterrira bueltatu zen Eugenia, eta Arrateko baserrian bizi izan zen hil arte.